Collecties

Geld? Ook in oorlogstijd kan je niet zonder!

Tijdens de Eerste Wereldoorlog verliep de bevoorrading met bankbiljetten moeilijk. Daarom gingen gemeenten noodgeld drukken.

Matrice en pierre de création des billets

In het kort

Een van de belangrijkste taken van een centrale bank is ervoor zorgen dat er voldoende geld in omloop is. Niet teveel, want dan wakker je de inflatie aan, maar ook niet te weinig. Een wankel evenwicht, zoveel is zeker. Toen België in 1914 betrokken raakte bij de Eerste Wereldoorlog, waren de gevolgen niet te overzien. Door de aanslepende krijgsverrichtingen kwam de bevoorrading in grote delen van het land in het gedrang. Niet alleen goederen allerhande werden schaars. Heel snel trad er ook een tekort aan betaalmiddelen op, omdat de agentschappen van de Nationale Bank niet meer met biljetten konden worden bevoorraad en vaak ook hun activiteiten dienden te staken.

Ongeveer zeshonderd gemeentebesturen en ook een groot aantal liefdadigheidsinstellingen en bedrijven namen noodgedwongen hun toevlucht tot het drukken en uitgeven van noodgeld. De gemeente Izegem gebruikt hiervoor de druktechniek van de lithografie of steendruk.

Lithografie is gebaseerd op het principe dat vet en water elkaar afstoten. Op kalksteen wordt eerst een gespiegelde tekening aangebracht. Vervolgens wordt de tekening gefixeerd met behulp van Arabische gom, waaraan vaak een zuur wordt toegevoegd. Het gedeelte van de steen waarop niet is getekend wordt door het zuur aangetast. Door deze gedeeltelijke aantasting ontstaat er een hoogteverschil tussen de tekening en de rest van de steen. Bij het drukken wordt zo enkel de hoger liggende tekening op het papier overgebracht.

De collectie noodgeld kan je niet alleen in het museum, maar ook online raadplegen. Om de biljetten van een bepaalde gemeente terug te vinden, klikt u op de kaart van België eerst de provincie aan waartoe de gemeente vandaag behoort. Eenmaal de provincie gekozen, klikt u op de gemeente die u zoekt. De naam van de gemeente is de huidige fusienaam. Per gemeente worden, bij wijze van overzicht, alle biljettentypes verkleind afgebeeld. Een muisklik op de afbeelding van uw keuze brengt u ten slotte naar een meer gedetailleerd beeld van de voor- en keerzijde van het biljet, vergezeld van een korte beschrijving.

Matrice en pierre de création des billets
Lithosteen voor het drukken van het noodgeld van 100 frank, Izegem, 1917 © Philippe de Formanoir
Billet de 1 franc
Noodgeld van de gemeente Bernissart (provincie Henegouwen) © Museum van de Nationale Bank van België

Gemeentebesturen gebruikten dit noodgeld voor betalingen allerhande, voor militievergoedingen, de salarissen van het personeel en het betalen van leveranciers. Ook de talrijke steun- en hulpcomités, onder meer het Nationaal Hulp- en Voedingscomité, gaven noodgeld uit om de vele behoeftigen te ondersteunen. Fabrieken en firma’s brachten salaris- en aankoopbons in omloop. Dit noodgeld kon vaak enkel in de gemeente die het had uitgegeven of in een specifiek magazijn van bijvoorbeeld een hulpcomité worden gebruikt. Soms, mits hierover een akkoord bestond, werden ze ook op meerdere plaatsen aanvaard.